تأثیر پستانک و شیشه شیر بر سلامت دندان های کودکان

اثر پستانک و شیشه شیر بر دندان‌های اطفال یکی از موضوعات مهم در بهداشت دهان و دندان کودکان است. این وسایل که اغلب برای آرام کردن نوزادان و تسهیل تغذیه استفاده می‌شوند، در صورت استفاده طولانی‌مدت یا نادرست می‌توانند تأثیرات منفی جدی بر رشد دندان‌ها و فک کودک داشته باشند. فشار مداوم ناشی از مکیدن پستانک یا استفاده از شیشه‌شیر می‌تواند موجب اختلالات بایت، مشکلات در رشد دندان‌ها و در برخی موارد پوسیدگی دندان‌های شیری شود. در این مقاله به بررسی این تأثیرات و ارائه راهکارهای پیشگیری از مشکلات دندانی ناشی از استفاده از پستانک و شیشه‌شیر خواهیم پرداخت.

چگونه پستانک و شیشه‌شیر بر رشد دندان‌های کودک تأثیر می‌گذارند؟

استفاده از پستانک و شیشه‌شیر اگرچه در دوران نوزادی رایج و مفید است، اما استفاده‌ی طولانی‌مدت از این وسایل می‌تواند به رشد دندان‌ها و ساختار فک آسیب برساند.

تأثیر پستانک بر دندان‌های کودک

• مکیدن پستانک در سال اول زندگی بی‌خطر است، اما پس از 6 ماهگی باید به تدریج محدود شود و تا 2 سالگی به طور کامل قطع گردد. استفاده‌ی مداوم از پستانک می‌تواند فشار اضافی به دندان‌های جلویی و فک بالا وارد کند و منجر به مشکلاتی مانند رشد نامنظم دندان‌ها، تغییر شکل فک ، اختلالات بایت، و باریک‌شدن سقف دهان شود. این تغییرات می‌توانند بر تنفس و تکلم کودک نیز تأثیر منفی بگذارند.

تأثیر شیشه‌شیر بر دندان‌های کودک

• مصرف طولانی‌مدت شیشه‌شیر، به‌ویژه هنگام خواب، باعث اسیدی‌شدن محیط دهان و پوسیدگی دندان‌ها می‌شود. این وضعیت می‌تواند عفونت‌های جدی مانند آبسه را ایجاد کند. همچنین فشار ناشی از مکیدن مداوم شیشه‌شیر ممکن است به رشد نامنظم دندان‌های جلویی، اختلالات بایت، و باریک‌شدن قوس دهانی منجر شود. بهتر است استفاده از شیشه‌شیر را از 6 ماهگی محدود کرده و تا 2 سالگی متوقف کنید.

مزایا و معایب استفاده از پستانک برای کودکان

استفاده از پستانک به دلیل مزایای خود محبوبیت پیدا کرده است؛ اما این مزایا نباید باعث نادیده‌گرفتن معایب استفاده‌ی بیش از اندازه از آن شود. به طور کلی، مزایا و معایب استفاده از پستانک برای کودکان شامل موارد زیر هستند:

مزایای استفاده از پستانک

• ایجاد آرامش: دنیای نوزاد پر از تازگی‌هاست و گاهی این مسئله برای او استرس‌زا می‌شود. پستانک به نوزاد این فرصت را می‌دهد که با مکیدن، یکی از اولین راه‌های آرامش‌بخشی را تجربه کند.
• کمک به تغذیه: نوزادان نارس که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند به تحریک دهانی نیاز دارند تا مهارت مکیدن و تغذیه از سینه ی مادر را بهتر یاد بگیرند.
• کاهش خطر سندروم مرگ ناگهانی نوزاد: سندروم مرگ ناگهانی نوزادان از اصلی‌ترین دلایل مرگ‌ومیر در نوزادان زیر یک‌سال است. تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از پستانک می‌تواند خطر این سندروم را در زمان خواب کودکان کاهش دهد.
• کمک به خوابیدن نوزاد: پستانک اگرچه کیفیت خواب نوزاد را بهبود نمی‌بخشد، اما می‌تواند او را سریع‌تر به خواب ببرد. نوزادان به‌طور طبیعی نیاز به مکیدن دارند و استفاده از پستانک این نیاز را برآورده می‌کند.
• کاهش درد: در حین انجام اقدامات جزئی پزشکی مثل خون‌گیری، پستانک می‌تواند باعث کاهش درد نوزاد شود. تحقیقات نشان داده‌اند که نوزادانی که حین خون‌گیری پستانک مکیده‌اند نسبت به نوزادانی که نوشیدنی شیرین دریافت کرده‌اند، درد کمتری حس کرده‌اند.
• عادت کوتاه‌مدتی است: برخلاف مکیدن انگشت ، ترک عادت پستانک برای نوزاد راحت‌تر است.

معایب استفاده از پستانک

• ایجاد سردرگمی پستان (nipple confusion): مکیدن پستانک یا شیشه‌شیر بسیار راحت‌تر بوده و با روش مکیدن سینه مادر متفاوت است. همین مسئله ممکن است باعث شود تا نوزاد به مکیدن راحت‌تر پستانک عادت کند و توانایی مناسبی در مکیدن سینه‌ی مادر نداشته باشد. این وضعیت به نام سردرگمی پستان شناخته می‌شود. اگر قصد دارید به نوزاد خود شیر بدهید، بهتر است استفاده از پستانک را تا زمانی که شیردهی از سینه‌ی مادر را به‌خوبی یاد گرفته باشد به تعویق بیندازید.
• عادت و وابستگی به پستانک: ممکن است نوزاد برای خوابیدن وابسته به پستانک شود و اگر در طول شب از دهانش بیفتد، با گریه بیدار شود.
• تأثیر بر رشد دندان‌ها: استفاده از پستانک می‌تواند باعث آسیب به ساختار فک، دهان و چینش دندان‌ها شود. بنابراین توصیه می‌شود پس از 2 سالگی استفاده از پستانک در نوزادان را ممنوع کنید.
• افزایش خطر عفونت گوش: تحقیقات نشان داده‌اند کودکانی که از پستانک استفاده می‌کنند، 33٪ بیشتر دچار عفونت گوش می‌شوند. مکیدن زیاد پستانک می‌تواند مجراهای گوش را بیشتر باز کند و باکتری‌ها را از حلق به گوش وارد کند و منجر به عفونت گوش شود. این مسئله ممکن است منجر به مشکلات جدی‌تری نیز شود؛ برای مثال، نوزادانی که بیش از دو بار در سال دچار عفونت گوش می‌شوند، ممکن است در یادگیری کلمات و درک صداها مشکل پیدا کنند.
• خطر خفگی: ممکن است پستانک به هر دلیلی در مجرای تنفسی نوزاد قرار بگیرد و باعث خفگی او شود. توصیه می‌شود برای نوزادان خود پستانکی انتخاب کنید که پایه‌ای حداقل به قطر چهار سانتی‌متر داشته باشد تا از گیر کردن آن در دهان یا گلوی نوزاد جلوگیری شود. همچنین پستانکی با حفره‌های تهویه در پایه انتخاب کنید تا در صورت گیرکردن آن در دهان نوزاد، امکان نفس کشیدن او وجود داشته باشد.

مزایا و معایب استفاده از شیشه‌شیر برای کودکان

تغذیه از شیشه‌شیر نیز مزایایی دارد که باعث استقبال والدین از این وسیله شده است؛ اما در کنار مزایا، معایبی نیز به همراه دارد که باید به آنها توجه شود.

مزایای تغذیه با شیشه شیر

• انعطاف‌پذیری و راحتی: یکی از اصلی‌ترین مزایای تغذیه با شیشه‌شیر، راحتی و انعطاف‌پذیری استفاده از آن است؛ به این معنی که هر کسی می‌تواند نوزاد را با شیشه‌شیر تغذیه کند. همین ویژگی باعث می‌شود تا والدین بتوانند زمان تغذیهی نوزاد را بین خود تقسیم کنند و مادران فرصتی برای استراحت، بازگشت به کار یا انجام دیگر فعالیت‌های خود پیدا کنند، بدون آنکه نگران باشند تنها منبع تغذیه نوزاد هستند.
• اندازه‌گیری مقدار مصرف: تغذیه با شیشه شیر امکان اندازه‌گیری دقیق مقدار شیر مصرفی نوزاد را فراهم می‌کند. این موضوع می‌تواند اطمینان و آرامش خاطر را برای والدینی که می‌خواهند مطمئن شوند نوزادشان به اندازه کافی تغذیه می‌کند فراهم کند.
• تغذیه ایمن نوزاد: برای مادرانی که ممکن است رژیم غذایی خاصی داشته باشند یا مجبور به مصرف داروهایی باشند که بر کیفیت شیر آنها تاثیر منفی می‌گذارد، استفاده از شیر خشک یک جایگزین ایمن است که تغذیه‌ای سالم و ثابت را برای نوزاد فراهم می‌کند.
• امکان استفاده در محیط‌های عمومی: بعضی از مادران ممکن است در مکان‌های عمومی هنگام تغذیه با شیشه‌شیر احساس راحتی بیشتری کنند، چرا که این روش می‌تواند در برخی شرایط از نظر اجتماعی پذیرفته‌تر و ساده‌تر باشد.

معایب تغذیه با شیشه شیر

• اختلال در روند طبیعی مکیدن و تغذیه: شیشه شیر می‌تواند الگوی مکیدن نوزاد را تغییر دهد و باعث اختلال در روند طبیعی تغذیه از پستان شود و سردرگمی پستان را به همراه داشته باشد.
• افزایش خطر عفونت گوش: نوشیدن از شیشه شیر می‌تواند خطر عفونت گوش را افزایش دهد، به‌ویژه اگر نوزاد در حالتی بخوابد که سرش در موقعیت پایینی باشد و شیر به‌راحتی به سمت مجرای گوش جریان پیدا کند.
• احتمال پوسیدگی دندان‌ها: اگر نوزاد در طول شب از شیشه شیر استفاده کند، باکتری‌های موجود در دهان نوزاد از قند موجود در شیر تغذیه کرده و باعث ایجاد اسید می‌شوند که به دندان‌ها آسیب می‌رساند. این مشکل می‌تواند به‌راحتی باعث پوسیدگی دندان‌های شیری نوزاد شود.
• ایجاد وابستگی و تأخیر در ترک شیشه شیر: بسیاری از کودکان پس از مدتی به استفاده از شیشه شیر وابسته می‌شوند و ترک این عادت می‌تواند دشوار باشد. این وابستگی ممکن است باعث تأخیر در شروع استفاده از لیوان و غذاهای جامد شود که برای رشد دهانی و عضلات صورت مهم هستند.
• کاهش تماس عاطفی بین مادر و نوزاد: شیردهی از پستان مادر علاوه بر تغذیه، به تقویت ارتباط عاطفی و نزدیکی مادر و نوزاد کمک می‌کند. در مقابل، استفاده از شیشه شیر ممکن است این تماس مستقیم را کاهش داده و از این منظر تاثیر منفی بر پیوند عاطفی مادر و نوزاد داشته باشد.
• نبود آنتی‌بادی‌ها: شیر مادر به‌طور طبیعی دارای آنتی‌بادی‌ها و مواد مغذی است که به تقویت سیستم ایمنی نوزاد کمک می‌کنند. درصورتی‌که از شیشه‌شیر تنها جهت تغذیه با شیرخشک استفاده شود، این ایمنی طبیعی وجود نخواهد داشت و ممکن است نوزادان تغذیه‌شده با شیشه شیر نسبت به عفونت‌ها و بیماری‌ها حساس‌تر باشند.
• مشکلات گوارشی: برخی نوزادان هنگام تغذیه با شیر خشک ممکن است مشکلات گوارشی مانند یبوست، نفخ یا کولیک را تجربه کنند.
• زمانبر بودن آماده‌سازی و تمیزکاری: استفاده از شیشه شیر نیاز به تمیز کردن و استریل کردن دقیق بطری‌ها و سرشیشه‌ها دارد تا از ایمنی تغذیه نوزاد اطمینان حاصل شود. این موضوع به کارهای روزانه اضافه می‌شود و می‌تواند زمان زیادی از والدین بگیرد.

چه زمانی و چگونه باید استفاده از پستانک و شیشه‌شیر را قطع کنیم؟

استفاده از پستانک و شیشه‌شیر تا 6 ماهگی مجاز است و حتی می‌تواند مزایایی داشته باشد. از 6 ماهگی به بعد باید به تدریج این وسایل محدود شوند و تا 12 ماهگی کاهش یابند. استفاده‌ی طولانی‌تر، به‌ویژه پس از 24 ماهگی، می‌تواند به رشد نامناسب دندان‌ها، اختلالات بایت، و تغییر شکل فک منجر شود. در صورت نیاز، از پستانک‌های ارتودنسی مخصوص استفاده کنید تا آسیب کمتری به دندان‌ها وارد شود.

راهکارهای مؤثر برای ترک پستانک و شیشه‌شیر

• زمان‌بندی مناسب: ترک پستانک یا شیشه‌شیر را در دوره‌هایی بدون تغییرات بزرگ (مثل نقل مکان یا تولد خواهر یا برادر) برنامه‌ریزی کنید. این به کودک کمک می‌کند راحت‌تر با تغییر کنار بیاید.
• کاهش تدریجی: استفاده از پستانک یا شیشه‌شیر را ابتدا در طول روز محدود کنید و تنها در زمان خواب اجازه دهید. سپس به تدریج آن را از روال خواب کودک نیز حذف کنید.
• جایگزین مناسب: یک وسیله‌ی مورد علاقه مثل عروسک یا پتو را به کودک بدهید تا حس امنیت جایگزین شود.
• حواس‌پرتی: در مواقع بی‌قراری، کودک را با فعالیت‌های جذاب مانند بازی، خواندن داستان یا گوش دادن به موسیقی مشغول کنید.
• تشویق مثبت: هر بار که کودک از پستانک استفاده نمی‌کند، او را تحسین کنید و پاداش‌های کوچکی مثل برچسب‌های رنگی یا اسباب‌بازی کوچک برایش در نظر بگیرید.
• تغییر طعم: سر پستانک را با کمی آب‌لیمو یا سرکه آغشته کنید تا کودک طعم آن را دوست نداشته باشد و به‌تدریج از آن فاصله بگیرد.
• جشن خداحافظی: یک جشن کوچک برای خداحافظی با پستانک یا شیشه‌شیر برگزار کنید و کودک را به خرید یک هدیه‌ی جذاب ببرید. این روش حس مثبتی ایجاد می‌کند و کودک را تشویق به ترک عادت می‌کند.

پیشگیری از مشکلات دندانی ناشی از پستانک و شیشه‌شیر

استفاده طولانی‌مدت از پستانک و شیشه‌شیر می‌تواند تأثیر منفی بر رشد دندان‌ها و فک کودک داشته باشد. برای پیشگیری از این مشکلات، به نکات زیر توجه کنید:

• محدودیت زمانی پستانک: استفاده از پستانک را تا 12 تا 18 ماهگی محدود کنید و تا 2 سالگی به‌طور کامل قطع کنید.
• انتخاب پستانک ارتودنسی: در صورت نیاز، از پستانک‌های ارتودنسی استفاده کنید. این پستانک‌ها فشار کمتری به فک و دندان‌ها وارد می‌کنند.
• جلوگیری از پوسیدگی ناشی از شیشه‌شیر: شیشه‌شیر را فقط در زمان بیداری کودک استفاده کنید. از دادن شیشه‌شیر هنگام خواب خودداری کنید.
• تمیز کردن دندان‌ها: اگر کودک عادت به شیر شبانه دارد، قبل از خواب دندان‌هایش را با مسواک انگشتی و مقدار کمی خمیردندان مخصوص نوزادان تمیز کنید.
• جایگزینی آب در شیشه‌شیر: اگر در شب به کودک شیشه‌شیر می‌دهید، داخل آن فقط آب ساده بریزید تا خطر پوسیدگی دندان کاهش یابد.
• محدودیت استفاده از پستانک: پستانک را تنها در مواقعی استفاده کنید که کودک نیاز شدید به آرامش دارد.
• معاینات منظم دندانپزشکی: اولین معاینه دندانپزشکی باید 6 ماه پس از رشد اولین دندان شیری یا قبل از 12 ماهگی انجام شود.
• استفاده از لیوان آموزشی: پس از یک سالگی، از لیوان‌های آموزشی به‌جای شیشه‌شیر استفاده کنید. این لیوان‌ها به سلامت فک و دهان کودک کمک می‌کنند.

سوالات متداول

آیا استفاده از پستانک باعث نامرتبی دندان‌ها می‌شود؟

• بله، استفاده‌ی طولانی‌مدت و بیش از اندازه از پستانک می‌تواند باعث ناهنجاری ساختاری دهان و فک مانند مشکلات بایت و نامرتبی دندان‌ها شود.

آیا نوع خاصی از پستانک برای جلوگیری از مشکلات دندانی مناسب‌تر است؟

• بله، پستانک‌های ارتودنسی طراحی ویژه‌ای دارند که فشار کمتری به دندان‌ها و فک نوزادان وارد می‌کنند.

آیا می‌توان شیر را در شیشه‌شیر با آب رقیق کرد تا اثرات مضر آن کاهش یابد؟

• رقیق‌کردن شیر در شیشه‌شیر تاثیر چندانی در کاهش اثرات منفی آن در پوسیدگی دندان ندارد. بهترین کار این است که قبل از خواب، دندان‌های کودک با مسواک انگشتی و خمیردندان مخصوص کودک تمیز شود.

آیا می‌توان به جای شیر از آب در شیشه‌شیر شبانه استفاده کرد؟

• بله، استفاده از آب به جای شیر، از جمله قبل از خواب برای سلامت دندان‌های کودک بهتر است و خطر پوسیدگی دندان‌ها را کاهش می‌دهد.

آیا قطع ناگهانی پستانک تأثیر منفی بر کودک دارد؟

• بله، قطع ناگهانی پستانک باعث فشار روانی و استرس کودک می‌شود. بهتر است استفاده از پستانک به تدریج قطع شود تا اثرات روانی آن بر کودک کاهش یابد.

نتیجه‌گیری

پستانک و شیشه‌شیر، در کنار مزایایی که دارند، می‌توانند اثرات منفی بر دندان‌های کودک بگذارند، به‌ویژه اگر به‌درستی و در زمان مناسب محدود نشوند. والدین با آگاهی از تأثیرات این وسایل و رعایت اصول بهداشتی می‌توانند به رشد صحیح دندان‌های کودک کمک کنند و از مشکلات دندانی احتمالی مانند نامرتب بودن دندان‌ها، مشکلات گفتاری و ناهنجاری‌های بایت پیشگیری کنند. همچنین، با استفاده از روش‌های مناسب برای کاهش وابستگی کودک به پستانک و شیشه‌شیر، می‌توانند گذار آسان‌تری برای کودک ایجاد کنند که علاوه بر سلامت دندان‌ها، سلامت روانی کودکان نیز آسیب نبیند.

• همه چیز درباره دندان شماره 6 یا اولین دندان دائمی
  تاریخ انتشار : 1402-10-30تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20


• ضرورت استفاده از رادیوگرافی در دندانپزشکی کودکان
  تاریخ انتشار : 1402-08-14تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20


• بی اشتهایی کودکان هنگام دندان در آوردن علائم و درمان آن
  تاریخ انتشار : 1402-12-15تاریخ بروز رسانی : 1403-08-22


• راهنمای کامل آموزش و شروع مسواک زدن در کودکان
  تاریخ انتشار : 1403-01-19تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20


• راهکارهای کنترل و رفع ترس کودکان از دندانپزشکی
  تاریخ انتشار : 1402-11-11تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20